Gedragsadvies

Waarom advies vragen?

U kunt bij ons ook terecht voor gedragsadvies.

Bij het verwelkomen van een kitten uit onze cattery, en de eerste maanden daarna, heeft u recht op gedragsadvies van mij als fokker van het kitten. Maak hier gerust gebruik van, want het helpt u om met uw kitten een heerlijk huisdier te krijgen waar u een sterke invoelende band mee kunt hebben. En als fokker van onze kittens help ik daar graag bij.

Hoe dit voor elkaar te krijgen, daar is bijzonder weinig over te lezen in boeken of op internet. Omgangsregels met kittens en jonge katten valt onder een nog redelijk onbewandelde controversiële tak van de gedragswetenschap. Binnen de ethologie van de kat is nog weinig wetenschappelijk bewezen, en er bestaan (nog) geen NVAO-erkende opleidingen over kattengedrag. Er is veel misverstand over de kat als ‘geheimzinnig en eigengereid’ huisdier.

Hieronder kunt u lezen waarom het belangrijk is dat een kitten dertien weken bij moederpoes blijft, en waarom dat ons dat helpt bij het voorkomen van gedragsproblemen.

‘Een kitten heeft toch zeker geen opvoeding nodig? Het is geen hond!’

Uitspraken als deze zijn (nog) steeds gangbaar. Tot op zekere hoogte hoeven we ook geen kat op te voeden, dat klopt. Moederpoes neemt deze rol prima op zich. Dat doet ze in kattentaal, en daardoor bereikt ze veel meer dan ons als mensen. Een voorwaarde hierbij is dat het kitten tot minstens dertien weken bij moederpoes is gebleven, zodat moeder voldoende tijd krijgt om het kitten met grenzen om te leren gaan. Tussen acht en dertien weken stelt moederpoes steeds meer grenzen bij het sterker, zelfstandiger én opstandiger wordende kitten. Dit socialisatieproces is van grote waarde; iets wat ik uit eigen ervaring stellig durf te onderstrepen. Ervaring door ruim tien jaar de interactie tussen opgroeiende kittens en moederpoes (in groepsverband) te bestuderen.

Onze moederpoezen zijn stabiele en goed gesocialiseerde katten. Hierdoor krijgen de kittens van haar gedurende dertien weken de basisvaardigheden om:

1. te ontspannen;
2. effectief met andere katten te communiceren;
3. om te gaan met grenzen.

In de paragrafen hieronder leest u waarom het kitten deze vaardigheden van moeder aanleert, en waarom dat belangrijk is.

1. Ontspannen

Ultiem ontspannen leert een kitten van moederpoes. Dit ontspannen is voor zowel de geestelijke als lichamelijke ontwikkelingen van een kitten van belang. Zonder ontspanning is een kat vatbaarder voor virussen doordat het immuunsysteem niet goed werkt, en zal sociale omgang met andere katten onmogelijk zijn.

Bij de geboorte spint moederpoes, en kittens spinnen bij het drinken. Waarom dit spinnen plaatsvindt, daar zijn verschillende theorieën voor. De drie bekendsten:

1. als teken van genegenheid of tevredenheid in ontspannen situatie;
2. als signaal naar anderen met de betekenis: ‘ik ben ongevaarlijk voor jou’;
3. als teken van pijn.

Een minder vaak horende reden, die ik wel uit eigen ervaring durf te stellen, is het zelfontspannende vermogen van een kat door onder andere te spinnen. Dit is wetenschappelijk nog niet onderzocht, maar kan het spinnen in alle drie van bovenstaande situaties verklaren. Ontspanning is erg belangrijk voor een kat, en noodzakelijk voor een goed werkend immuunsysteem en om in groepsverband met andere katten te kunnen leven. Ontspanning is ook nodig om pijn beter op te vangen, zoals tijdens een bevalling.

 

Kittens ervaren een hoge mate van ontspanning door: het het drinken bij moederpoes, het gewassen worden door moederpoes, het gespin van moederpoes en het slapen bij moederpoes. Het te vroeg scheiden van een kitten van moeder is door gemis van het voorgaande een grote stressfactor. De kans op ziekten en gedragsstoornissen worden hierdoor aanzienlijk vergroot. Het immuunsysteem en het zelfontspannende vermogen van een kitten werken namelijk nog lang niet zo goed als dat van een volwassen kat. Bewezen is dat het immuunsysteem van een kitten nog volop in ontwikkeling is en dat stress de werking van het immuunsysteem beperkt. Ook scheidt een kitten in gestresste toestand meer virusdeeltje uit, en is daarmee een risico voor jonge of oudere katten waar het bij geplaatst wordt. Van nature zou een kitten met acht weken moeder niet verlaten, maar in de vaste kleine groep blijven. Als vrouwelijk kitten zal ze waarschijnlijk ook haar jongen later in diezelfde groep groot brengen, en als kater zou het kitten op volwassen leeftijd confrontaties krijgen en daardoor uitwijken naar een eigen territorium. Dit proces is veroorzaakt door de genetische aanleg en gevoeligheid van katten, en maakt de kat zoals die nu bekend is als onze huiskat.

Katten die van nature weinig in aanraking komen met andere katten, hebben door een lagere virusdruk een grotere overlevingskans. Dit is één van de verklaringen waarom katten nieuwkomers in eerste instantie niet accepteren. De vijandige en gespannen reactie schepte afstand tussen vreemde katten en vergrootte de overlevingskans, en lijkt daardoor genetisch ingebed.

De kat, die veel later dan de hond is gedomestiseerd en daardoor nog dichter bij de natuur staat, beginnen we nu pas steeds beter te begrijpen. De noodzakelijke eigenschap van een kat om goed te kunnen ontspannen, lijkt tegenwoordig nog van onderschatte waarde. Hierdoor belanden veel katten met gedragsstoornissen in het asiel. Doordat ze te vroeg van moeder zijn weggehaald, en zonder goede comminicatieve basisvaardigheden bij andere katten in een onnatuurlijk kleine leefomgeving als een huis worden geplaatst. Met stress (en daardoor ziekten), miscommunicatie en uitsluiting door andere katten tot gevolg.

Bij zulke gespannen katten is het bekend dat de buik een gedeelte is dat bij aanraking altijd conflict tot gevolg heeft. Ook wanneer zo een kat te lang wordt geaaid, zal dit stress geven. Dit is te merken doordat de kat overdreven onrustig gaat knuffelen en steeds onrustiger wordt totdat hij uithaalt. Of doordat de kat lijkt te genieten van het aanhalen en uit het niets toch kan uithalen. Deze katten willen graag menselijk contact, maar zullen zelf grenzen stellen door uit te halen als het te spannend wordt. Doordat ze vroeg van moeder zijn gescheiden hebben ze onvoldoende geleerd om tot ontspanning te komen en te vertrouwen op lichamelijk contact. Dit is één van de redenen waarom veel katten in het asiel terecht komen. Gebeurt dit bij alle katten die vroeg van moeder zijn gescheiden? Nee, er zijn kittens die door veelvuldig lichamelijk contact met mensen toch de benodigde ontspanning en vertrouwen krijgen. Maar, het is omonstotelijk duidelijk dat gedragsproblemen vele malen vaker voorkomen bij kittens die onvoldoende gesocialiseerd zijn door moeder doordat ze te vroeg van haar zijn gescheiden.

 2. Effectief met andere katten communiceren

Zoals hierboven misschien al duidelijk is geworden, zijn katten stressgevoelige dieren die contact met nieuwkomers liever vermijden. Dit is genetisch ingebed en is ondanks het domesticatieproces nog niet geëlimineerd. Toch kunnen katten van nature effectief met elkaar communiceren. Met lichaams- en geurentaal worden fysieke conflicten voorkomen. Deze taal leert het kitten van moederpoes spreken.

Geurentaal leert het kitten vanaf het moment dat het blind geboren wordt en op basis van geur de zoet ruikende tepel vindt. Het kitten leert de moeder aan haar geur te herkennen, en zal na enkele dagen zelfs blazen bij het ruiken van de geur van mensen. Dit valt op doordat het kitten gaat blazen als je dichtbij komt zonder het kitten aan te raken. Ook als katten volwassen zijn, herkennen zij elkaar op basis van geur. Om die reden bakenen katten territorium af door geur achter te laten door met de kin langs voorwerpen te glijden. Katers doen dit ook door tegen voorwerpen urine te sproeien. Deze geurflaggen maken nieuwkomers duidelijk dat ze in het territorium van anderen zijn. Om spanning en conflicten te voorkomen, houdt een kat hier van nature rekening mee door andermans territorium niet te betreden óf alleen op momenten dat ze elkaar niet treffen (time sharing). Voor katten die elkaar opzoeken uit paringsdrift, gelden natuurlijk andere regels en zullen conflicten vaak wel opdreden.

Een kat in een multi-kat-huishouden die plots anders ruikt (bijvoorbeeld door een dierenartsbezoek), kan bij terugkomst blazende en wantrouwende huisgenoten verwachten. Dit benadrukt weer hoe belangrijk geurentaal voor katten is. Een taal die ze leren kennen, benutten en spreken van elkaar en van moeder; en niet van ons mensen.

Wanneer katten uit verschillende groepen elkaar ondanks geurentaal toch ontmoeten, wordt lichaamstaal ingezet om gevechten te voorkomen. Dit kan op verschillende manieren plaatsvinden, afhankelijk van de mate van spanning die de katten ervaren. Bij hoge mate van spanning wordt alles ingezet en doorgaans als bedreigend ervaren door de ontvangende kat: het opzetten van haren, maken van een hoge rug, zwiepen van de staart en gefixeerd aankijken. Wanneer een fysiek conflict onvermijdelijk lijkt, zijn vocale dreigementen een laatste redmiddel om een gevecht te voorkomen. Dit moment vermijden katten liever, door het effectief inzetten van geuren- en lichaamstaal. En dit leren ze van moeder en nestgenoten; niet van mensen die vooral met hun stemmen en gesprekken met elkaar communiceren.

Kittens stoeien al met elkaar voordat ze fatsoenlijk kunnen lopen, vanaf een leeftijd van ruim twee weken. Ze bijten in elkaars poten en oren en trekken eraan. Met het ouder worden, wordt dit spel steeds wilder. Ze dagen elkaar uit met hoge ruggen en voor ons komisch ogende sprongetjes. Ze pringen op elkaar en rennen achter elkaar aan. Overduidelijk oefenen ze lichaamstaal en reageren ze daarop. Dit proberen ze ook bij moeder, die aan het begin erg tolerant is. Naarmate de kittens ouder worden, gaat moederpoes steeds meer grenzen stellen aan de provocerende kittens.

Wij mensen hebben een taal die voornamelijk vocaal is; met gesprekken communiceren we met elkaar. Een kat leert daarop te reageren, zelfs op vocale wijze. Dit is vrij uniek, omdat alleen moeder en kittens ook vocaal communiceren en volwassen katten onderling dit slechts beperkt in positieve zin doen. Dit past overigens in de gedachte dat katten hun mensenvriend zien als vervangende moeder; zelfs als de kat al volwassen is.

3. Omgaan met grenzen

Voor ons mensen ziet het soms bijzonder ruw uit hoe moederpoes een kitten corrigeert. Dit proces is echter noodzakelijk voor een kitten om met grenzen om te leren gaan. Wij kunnen met onze mensenhanden niet hetzelfde als moederpoes bereiken. We kunnen onze handen minder effectief inzetten omdat het vertrouwen van een kitten naar moederpoes vele malen groter is dan naar een mens, waardoor we een averechts effect kunnen bereiken (angst in plaats van leermoment). Ook voelen we minder goed aan wanneer grenzen stellen nodig is, waardoor het leereffect minder is. Buiten dat zal een kitten bij volle inzet het altijd winnen van ons als we het kitten niet willen beschadigen. En daar gaan we natuurlijk vanuit.

Een kitten dat onvoldoende door moederpoes is begrensd, kan zich op jonge en volwassen leeftijd ook onbegrensd gedragen. Dit begrenzen doet moederpoes met lichaamstaal. Een moerpoes is bij een erg jong kitten tolerant voor uitdagingen. Maar naarmate het kitten ouder en provocerende wordt, reageert moeder steeds feller. Moederpoes kan het kitten op de grond duwen met haar poten en bijten, en dat kan zo ruw gaan dat het kitten ervan piept. En zelfs dan wilt moederpoes nog wel eens een tandje bijzetten om de boodschap duidelijk te maken. Als moederpoes het kitten los laat, rent het er snel vandoor. Om vervolgens even een zwiep met de staart te geven en het af te reageren op een broertje of zusje. In deze periode waarin moeder het kitten keer op keer begrenst, en kittens onderling ook elkaars grenzen opzoeken, leert het kitten dat niet alles kan. Er is een grens in het spel, en niet alles wordt altijd geduld. Ook andere volwassen poezen in de groep kunnen kittens hier veel in bijbrengen; ook na dertien weken nog.

De jonge dieren die vol energie zitten hebben een wil en nieuwsgierigheid die groter is dan hun angst en terughoudendheid. Wanneer hier geen begrenzing in plaatsvindt, zullen sommige karakters zich in huis gedragen als ‘ongeleide projectielen’ en erg opdringerig zijn. In extreme mate kan dit zich uiten in: overal mee bemoeien, aanvallen bij het verschonen van de kattenbak, opdringerig, eten uit je hand slaan, plots aanvallen en geen ontzag hebben. Om je kat in huis regels aan te leren en grenzen te stellen, is enige vorm van ontzag nodig. Dat is bij een kat niet anders dan bij anderen soorten (dieren én mensen). Bij honden wordt er eerder over respect gesproken. Bij een kat lijkt me ontzag een passender bewoording. De noodzakelijke basis hiervoor leert een kitten van moederpoes.

Samengevat

Samengevat leert een kitten van moederpoes om:

1. te ontspannen;
2. effectief met andere katten te communiceren;
3. om te gaan met grenzen.

Een kitten leert dit niet voor niets van moeder. Deze basis is nodig om sociaal in groepsverband met andere katten te kunnen leven, om onnodige risico’s te voorkomen en om als stabiele kat in een huishouden te leven waar regels zijn. Natuurlijk komt er meer bij kijken dan hierboven kort omschreven. Ook een fokker heeft een belangrijke rol bij het socialiseren (of eigenlijk begrenzen) van kittens en jonge katten. Als fokker kun je een kitten leren dat handen zijn om door geknuffeld of opgetild te worden, en niet om mee te spelen of om op te jagen. Als fokker kun je voorkomen dat een kitten zich onwenselijk gedrag aanleert (bijvoorbeeld ‘deur open, betekent er snel doorheen glippen’). Het voorkomen dat een kat zich ongewenst gedrag aanleert, is vele malen makkelijker dan het weer afleren. In de ‘opvoeding’ is het handig om rekening te houden met het feit dat een kat veel leert vanuit associatie. Als de kittenperiode bij de fokker en daarna tot circa twee jaar goed doorlopen wordt, is de kans op gedragsproblemen later minimaal. U zult zien dat u dan aan uw volwassen kat een heerlijke en makkelijke huisgenoot kunt hebben, die u aanvoelt als geen ander. Die heerlijk bij u komt ontspannen, zonder uit te halen of te bijten. Die aanvoelt of het wel of niet een goed moment is om op schoot te komen. Die via oogcontact contact zoekt en waar u een sterke band mee kunt hebben. Zeker als het om een siberische kat gaat; een intelligente en sensitieve kat met een sterk eigen karakter.